۲۲ بهمن ۱۳۹۹، شانزدهمین سالگشت درگذشت شادروان استاد دکتر مهدی شهیدی، مجتهد و حقوقدان بزرگ البرزی است. نام "دکتر شهیدی" در سپهر علوم انسانی ایران همچنان دلالت التزامی دارد بر "حقوق" به ویژه "حقوق مدنی". آن مرحوم با دامن زدن به مباحث نوپدید فقهی - حقوقی و تسلط همزمان به حقوق عرفی و حقوق اسلامی (فقه) توانست مرزهای دانش رشته حقوق در ایران را جابجا کند.
ضمن پاسداشت این دانشمند ارجمند البرزی که ریشه در روستای برغان از توابع شهرستان ساوجبلاغ دارد، علاقه مندان را ارجاع می دهم به مقاله ام درباره زندگی و آثار استاد شهیدی که در ضمیمه فرهنگی روزنامه اطلاعات، شماره ۲۶۶۶۵، صفحه ۳ چاپ شده است.
گفتنی است استاد دکتر مهدی شهیدی از نوادگان آیت الله شیخ محمدتقی برغانی مشهور به "شهید ثالث" فقیه نامدار روزگار قاجار است که در محراب مسجدی در شهر قزوین به دست پیروان فرقه بابیت به شهادت رسید. پس از شهادت او، نوادگانش، نام خانوادگی "شهیدی" را برگزیدند.
حسین عسکری
-------------------------------
دکتر مهدی شهیدی (درگذشت ۱۳۸۳ش) مجتهد، استاد دانشگاه و حقوقدان نامدار ایرانی است. او در سال ۱۳۱۳ش در خاندان علمی برغانی در شهر قزوین زاده شد. وقتی در دوازده سالگی پدرش را از دست داد، جدّ مادری اش آیت الله شیخ فتح الله شهیدی (درگذشت ۱۳۳۶ش) سرپرستی او را عهده دار شد. پس از گذراندن دوره دبستان و مقدّمات علوم اسلامی به همراه پدر بزرگش راهی حوزه علمیه نجف اشرف شد. یک سال در آنجا به تحصیل پرداخت و در سال ۱۳۲۹ش برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه قم رفت. در قم همزمان با تحصیل علوم حوزوی موفّق به دریافت دیپلم ریاضی شد.
او پس از طی دوره سطح، سالیانی در درسِ خارج فقه و اصول آیت الله سیّد حسین طباطبایی بروجردی (درگذشت ۱۳۴۰ش) و آیت الله سیّدمحمّد محقّق داماد یزدی (درگذشت ۱۳۴۷ش) و درس فلسفه و حکمت علامه سیّد محمّدحسین طباطبایی (درگذشت ۱۳۶۰ش) حضور یافت تا اینکه به درجه اجتهاد نایل شد. آیت الله شیخ محمّدتقی آملی (درگذشت ۱۳۴۹ش) هم اجتهاد او را تأیید کرد.
در سال ۱۳۴۰ش در آزمون ورودی دانشکده حقوق دانشگاه تهران قبول شد. پس از دریافت لیسانس، با رتبه نخست در آزمون کانون وکلای دادگستری پذیرفته شد. در پاییز ۱۳۵۱ش پس از دریافت کارشناسی ارشد در رشته حقوق خصوصی و سه سال وکالت، جهت ادامه تحصیل به فرانسه رفت و در طول دو سال – که در نظام آموزش عالی فرانسه کم سابقه است – گواهی D.E.S (دیپلم مطالعات عالی) در رشته های حقوق خصوصی و علوم جزایی و دکتری دولتی (Etat) در رشته حقوق خصوصی از دانشگاه مونت پلیه را اخذ کرد. «شرط مالکیّت موضوع عقد در حقوق اسلامی و مقایسه آن با حقوق فرانسه» عنوان پایان نامه دکتری او بود که با نمره بسیار خوب پذیرفته شد.
پس از بازگشت به ایران، در دانشکده حقوق دانشگاه ملّی ایران (شهید بهشتی فعلی) با عنوان استادیار تدریس خود را آغاز کرد. او در سال ۱۳۵۵ش با دکتر ایراندخت نظری (وکیل و مدرّس حقوق خصوصی) ازدواج کرد که حاصل آن دو فرزند دختر و یک فرزند پسر است. استاد نمونه دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۷۲ش، استاد برگزیده دانشگاه های ایران در سال ۱۳۸۰ش، حضور با عنوان وکیل در دعاوی بین المللی، فعالیّت در کمیته استفتائات کانون وکلای دادگستری مرکز، راهنمایی بیش از۱۲۰ پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد و دکتری و آموزش قضات دادگستری تهران از دیگر موفقیّت ها و فعالیّت های علمی و پژوهشی او است.
همه دانش آموختگان حقوق در ایران، امروزه با کتاب های دکتر شهیدی به خوبی آشنایی دارند. آثار او عبارت است از: تشکیل قراردادها و تعهدات؛ اصول قراردادها و تعهدات؛ آثار قراردادها و تعهدات؛ سقوط تعهدات؛ ارث؛ حقوق مدنی۳: تعهدات؛ حقوق مدنی۶: عقود معین؛ شروط ضمن عقد. کتاب «سقوط تعهدات» جلد دوّم کتاب «تعهدات حقوق مدنی ایران» است که در سال ۱۳۶۸ش به وسیله انتشارات دانشگاه تهران منتشر شد.
استاد شهیدی درباره جلد نخست این کتاب می نویسد: «متاسفانه در یک مسافرت کوتاه، آن را در داخل ساک، همراه خود برده بودم. سارقی به توهّم اینکه ساک مزبور حاوی وجه نقد یا اشیای قیمتی است به سرقت برد که علی رغم تلاش مسئولان تاکنون پیدا نشده است.»
از استاد شهیدی مقالات و سخنرانی های متعددی در رشته های حقوق مدنی، تجارت، بین الملل خصوصی و علوم کیفری و همچنین در موضوعات نوپدید فقهی و حقوقی همانند تلقیح مصنوعی و ناباروری، چاپ و منتشر شده است. او نظریه حقوقی تلقیح مصنوعی انسان را در سال ۱۳۴۵ش مطرح کرد که مورد توجّه محافل علمی و پژوهشی قرار گرفت. استاد شهیدی در حال تکمیل کتاب «شروط ضمن عقد و معاملات فضولی» بود که اجل مهلت نداد و در 22 بهمن ۱۳۸۳ درگذشت.
منابع: فصلنامه تحقیقات حقوقی (یادنامه دکتر شهیدی)، پاییز و زمستان ۱۳۸۴، ص۱۱؛ یحیی شهیدی، شجره خانواده های شهیدی، صالحی و علوی شهیدی، ج ۱، ص۶۳۱؛ روزنامه اعتماد ملّی، ش ۸۵۸، ص ۱۶؛ ماهنامه کانون، ش ۹۱، ص ۶۲ ؛ ضمیمه ماهنامه کانون، ش ۵۶، ص ۸۰.
?نشر نخست این نوشته در: «حقوقدان بزرگ»، نوشته حسین عسکری، روزنامه اطلاعات، ضمیمه فرهنگی، سال 91، شماره 26665، چهارشنبه 4 اسفند 1395، صفحه 3.
افزودن دیدگاه جدید